ХОЁР ДУГААР БИЕ ДААЛТ ШҮҮ ЦААШ НЬ ДАМЖУУЛААД БУСАД АНГИЙН ОЮУТНУУДЫГ ДААЛГАВАРАА АВЧ СОМЕНТ ҮЛДЭЭХИЙГ САНУУЛААРАЙ!!!

БИЕ БЯЛДРЫН БОЛОВСРОЛ

Эрүүл чийрэг бие бялдартай гоо зүйн төлөвшлийг олгох нь биеийн хөгжилтөнд тааламжгүй олон хүчин зүйлтэй тэмцэх, биеийн эсэргүүцлийг сайжруулах, өөрийн авъяас чадварын цар хүрээг өргөжүүлэх боломжийг нээж өгдөг. Бие бялдрын соёл бол эрүүл мэндийг хадгалах, биеэ гоо сайхан болгох, эзэн эь байх боломжийг олгодог. Товчхон хэлбэл бие блдрын соёл бол бие махбодоо эрүүл чийрэг болгон өвдөхгүй байх урлагт сургадаг. 

Бие бялдрын хүмүүжил нь хөдөлгөөнийг зааж сургах хүний биеийн чанаруудыг хөгжүүлж, түүнийг удирдахад чиглэгдсэн өвөрмөц онцлогтой хүмүүжлийн нэг төрөл юм. Бие бялдрын хүмүүжил нь бие бялдрын чанаруудыг бүх талаар хөгжүүлж, хөдөлгөөний тдорхой чадвар дадлыг олгож, бие галбирыг зөв тогтоох, эрүүл мэндийг бэхжүүлэх, ажиллах чадварыг өндөр түвшинд олон жилийн туршид хадгалах чадвартай болгодог.

Бие бялдрын хүмүүжил нь үйл хөдөлгөөнийг заах, бие бялдрыг хөгжүүлэх гэсэн хоорондоо ялгаатай хоёр чухал асуудлыг шийдвэрлэдэг. Үйл хөдөлгөөний ач холбогдлыг ойлгуулж, системтэй зааж эзэмшүүлсэнээр амьдралд зайлшгүй шаардлагатай хөдөлгөөний чадвар дадлын нөөцийг нэмэгдүүлж, хүн өөрийн үйл хөдөлгөөнийг хамгийн ашигтайгаар удирдах бие бялдрын зохих боловсролыг олж авдаг. 

Бие бялдрын боловсрол нь системтэй, тусгай биеийн тамирын дасгал болон мэдлэгийг эзэмшсэний үр дүнд бий болдог. Үүнийг сургалтаар эзэмшдэг. 

Бие бялдрын хүмүүжлийн зорилтыг хэрэгжүүлэхэд сурган хүмүүжүүлэх ухааны олон төрлийн хэрэглүүрийг ашиглахаас гадна гол үүргийг гүйцэтгэж байгаа биеийн тамирын дасгал, байгалийн хүчин зүйл болон орчны эрүүл ахуйн нөлөөллийг бие бялдрын хүмүүжлийн хэрэглүүрт багтаадаг. 

Бие бялдрын хүмүүжлийн зүй тогтлын дагуу зохион байгуулалтай давтаж байгаа хүний идэвхитэй хөдөлгөөнийг биеийн тамирын дасгал гэнэ. 

Хүн олон янзын хөдөлмөрийн, амьдрал ахуйн гэх мэт үйл хөдөлгөөнийг амьдралын явц дунд гүйцэтгэж байдаг. Хөдөлгөөн болгон биеийн тамирын дасгал биш юм. Биеийн тамирын дасгалын энгийн хөдөлгөөнөөс ялгагдах онцлог шинж нь бие бялдрын хүмүүжлийн зүй тогтлын дагуу ямар нэг тодорхой зорилтыг шйидвэрлэж байгаа агуулга хэлбэрээс хамаарна. 

Жишээлбэл: Алхалтын хөдөлгөөнийг бие бялдрын хүмүүжлийн ямар нэг зорилтыг шйидвэрлэхэд ашиглавал биеийн эд эрхтэний үйл ажиллагааг идэвхжүүлж, бие бялдрын гол чанарыг хөгжүүлэхэд чухал хэрэглүүр болж сая үр дүн, ач холбогдолоо өгнө. Ер нь хүний бүх үйл хөдөлгөөн эхлээд өдөр тутмын ахуй амьдралын олон төрлийн ажил хөдөлмөрийн явцад үүсч, цаашид эдгээр хөдөлгөөн нь өөрчлөгдөн хувирч боловсронгуй болсоор гүйх, алхах, шидэх, саад давах, усанд сэлэх гэх мэт бие бялдрыг хөгжүүлэх хэрэглүүр болсон байна.

Бие бялдрын өсөлт хөгжилт

Бие бялдрын хүмүүжил олгохдоо хүүхдийн өсөлт, байжилтын явцад бие махбодид явагдах биологийн өөрчлөлтийн шинж төрхийг заавал харгалзан үзэх шаардлагатай. Өсөлт ба хөгжилт гэдэг нь бие махбодид явагдаж байгаа үйл ажиллагаа хоорондоо харилцан уялдаатай хоёр тал юм. Хүний насны үе шат бүрд бие махбодын өсөлт хөгжилт нь харилцан адилгүй явагдах бөгөөд түүний үндэс нь бие махбодийн доторх бодисын солилцоо юм. Өөрөөр хэлбэл хүний бие бялдар нь насны үечлэлээс хамаарч байгалийн хөгжлийн дагуу хөгжих явц нь эхлээд давшингуй эрчимтэй, дараа нь харьцангуй тогтонги, цаашдаа буурах хандлагатай болдог. 

 Өсөлт гэдэг нь бие махбодь бүхэлдээ болон тусгай эд эрхтэн хэмжээний хувьд өсөн нэмэгдэх тооны өөрчлөлтийг хэлнэ. 

 Хөгжилт гэдэг нь эд эрхтэн бүтэц, зохион байгуулалт болон үйл ажиллагааны хувьд боловсронгуй болж хөгжих чанарын өөрчлөлт юм.

Хүний бие бялдрын хөгжлийн бусад шинж тэмдгийг бодвол хамгийн тогтвортой нарийн нийлмал үзүүлэлт нь биеийн өндрийн өсөлт байдаг. Биеийн өндрийн өсөлт нь дотоод, гадаад олон хүчин зйүлээс шалтгаалах бөгөөд өндрийн өсөлтөнд нөлөөлөх гол хүчин зүйл бол хоол тэжээлээс гадна биеийн тамир, спорт, хөдөлмөр, нар агаар, байгаль, цаг уур зэрэг олон хүчин зүйл нөлөөлнө. 

Бие бялдрын өсөлт нь хүний биеийн өндөр жин, цээжний тойрог, толгойн тойрог, уушигны амьдралын багтаамж зэрэг үзүүлэлтээр хэмжигддэг. 

Бие бялдрын хөгжилт гэж хүний амьдралын бүхий л хугацааны биеийн тогтоц, хэлбэр, бүтэц, эд эрхтний үйл ажиллагаатүүний өөрчлөгдөж байгаа явцыг нэрлэнэ. Бие бялдрын хөгжилт бол биеийн бүтэц, үйл ажиллагаа хоёрын нэгдмэл шинж чанар бөгөөд бие бялдрын хүчний нөөцийг тодорхойлно. 

Хүний биеийн өсөлт хөгжилтөнд нийгмийн, байгалийн, биологийн зэрэг олон хүчин зүйл нөлөөлнө. Хүн төрснөөс эхлээд өтөлж өвгөрөх хүртэл бие бялдрын хөгжилт нь байнга өөрчлөгдөж байдаг жамтай. Хүний амьдралын эхний 18-20 жилд өсөлт хөгжилт эрчимтэй явагддаг. Бие бялдрын өсөлт, хөгжилтийг хэмжих хамгийн энгийн арга нь өөрийн жин, өндрийн хэмжээг мэдэх хэрэгтэй. Хүний биеийн хэмжээ харьцаанууд настай уялдан өөрчлөгдөнө. Бие бялдрын хөгжилт нь дараах үндсэн чанараас бүрддэг. Үүнд: Хурд, хүч, тэсвэр, уян хатан, шаламгай байдлыг биеийн хөгжилтийн чанарууд гэж үздэг. 

Уян хатан чанар: Хөдөлгөөнийг ихээхэн далайцтайгаар хийх бүхий л чадварыг биеийн уян хатан чанар гэнэ. Хөдөлгөөний дээд зэргийн далайц нь уян хатан чанарыг тодорхойлох хэмжээ болдог. Биеийн уян хатан чанарыг өнцөг ба сантметрээр хэмжиж тодорхойлно. Мөн төрөл бүрийн дасгалыг хийж гүйцэтгэж байгаа байдлаар үнэлж дүгнэнэ. Уян хатан чанар нь 17-17 насанд эрчимтэй хөгжих боломжтой. 

Хурд: Тухайн нөхцөлд хамгийн богино хугацаанд хөдөлгөөнийг гүйцэтгэх хүний бие бялдрын чанарыг хурд гэнэ. Хөдөлгөөн нь туйлын богино хугацаанд ямар нэг ядралт цуцалтгүй хурдны хэлбэрээр илэрч гардаг. Хурдны илрэлийн гурван хэлбэр байдаг. Үүнд: 

1. Хариу үйлдлийн хурд

2. Нэг хөдөлгөөний хурд

3. Хөдөлгөөний давтамж 

Хурдны илрэлийн энэ гурван хэлбэр нь нэг нэгээсээ харьцангуйгаар үл хамаарна. Хурд нь хүний мэдрэлийн процессуудын хурдан хөдөлгөөн, хурдны эрч, булчингийн уян хатан байдал, суллах чадвар, сэргэлтийн болон биохимийн механизмын үйл ажиллагаатай холбоотой учир хурдыг нэлээд хэд хэдэн хувилбар өргөөр тодорхойлдог. 

Хүч: Хүний ажиллах чадварыг тодорхойлдог гол үзүүлэлтийн нэг юм. Хүчний чанарын үзүүлэлтийг биеийн гол гол булчингуудыг хамран оролцуулсан эсэргүүцэл давах төрлийн дасгалын тусламжтайгаар хэмждэг. Хүч гэдэг нь гадаад орчноос үзүүлж байгаа эсэргүүцэл буюу сөрөг үйлчлэлийг булчингийн оролцоотойгоор давах чадвар юм. Өөрөөр хэлбэл хүчний тусламжтай эсрэг үйлчилж буй нөлөөг давах чадварыг хэлнэ. Хүчийг дотор нь гурав хуваана. 

1. Дээд зэргийн хүч – Хамгийн их хэмжээний хүчээр булчин агшихийг хэлнэ.

2. Огцом гарах хүч – Эсэргүүцлийг давах богино хугацаанд булчин агшмхыг хэлнэ.

3. Хүчний тэсвэр – Биеийн ачааллыг үргэлжилсэн хугацаагаар эсэргүүцэн давах хүчийг хэлнэ. 

Тэсвэр: Тэсвэр гэдэг нь ажлын эрчмээ бууруулахгүйгээр удаан хугацаанд ажиллах чадварыг тэсвэр гэнэ. Тэсвэр олгох биеийн тамирын төрөл бүрийн дасгал нь хүний мэдрэлийн болон зүрх судасны системийн ажиллагааны ажиллах боломж, бодисын солилцооны хэмжээ, бусад эрхтэн системийн үйл ажиллагааны зохицолдоонд онцгой өөрчлөлт оруулдаг учраас ихэнх дасгал нь голдуу жигд давтагдах хөдөлгөөнтэй байдаг.  Тэсвэрийг ажил үргэлжлэх хугацаагаар нь 3 хуваана.

1. Удаан хугацааны тэсвэр: 8 минутаас дээш хугацаанд эрчмээ хадгалж ажиллах чадварыг хэлнэ. 

2. Дунд зэргийн тэсвэр: 2-8 минутын турш цуцахгүйгээр ажиллах чадварыг хэлнэ.

3. Богино хугацааны тэсвэр: 45 секундээс 2 минутын хугацаанд маш эрчимтэй ажиллах чадварыг хэлнэ. 

Тэсвэрийн хэмжээ хоёр янзаар илэрнэ. Үүнд: 

1. Ерөнхий тэсвэр: Хүний биеийн үйл ажилагааг нийтэд нь хамаарч дунд зэргийн эрчимтэйгээр үргэлжилж гүйцэтгэх чадвар юм. Ерөнхий тэсвэрийн физиологийн үндэс нь хүчилтөрөгчтэй нөхцөлд ажиллах боломж юм.

2. Тусгай тэсвэр: Тодорхой чиглэлийн ажлуудыг гүйцэтгэхэд илэрдэг тэсвэр юм. Тухайлбал: хүчний тэсвэр, хурдны тэсвэр гэх мэт. 

Авхаалж самбаа ба тэнцвэр: Авхаалж гэдэг нь нэгэн зэрэг буюу дэс дараалан хэд хэдэн үйл ажиллагааг авцалдаатайгаар хослуулан үйлдэх чадвар бөгөөд хүний хөдөлгөөнийг гүйцэтгэх төвийн болон захын хэсгүүдийн харилцан уялдаатай үйл ажиллагааны үр дүнд илрэх нэгдмэл үйл ажиллагаа юм. 

Авхаалж самбаа янз бүрийн нөхцөлд хөдөлгөөнөө зөв удирдах, шинэ хөдөлгөөнийг богино хугацаанд сурах, шаардлагатай тохиолдолд өөрчлөх, санамсаргүй гэнэтийн учралд хурдан зөв шийдвэр гаргах чадвар юм. Авхаалж самбаа нь тодорхой хөдөлгөөнийг далайцтайгаар гүйцэтгэх үед биеийн тэнцвэрт байдлыг хадгалан, хөдөлгөөнийг зохицуулан гүйцэтгэх чадвар юм. Хөдөлгөөнийг зохицуулах чадварт биеийн орон зайн баримжаа, дасгалыг оновчтой хийх чадвар, хүч, хугацааны үзүүлэлт, статик ба динамик тэнцвэр байдаг. 

Бэлтгэсэн багш Р.Гантулга /Док-нт/