ОЮУТНУУДЫН АНХААРАЛД

Оюутан танд энэ өдрийн мэнд хүргье. Миний бие нь өөрийн блог дээр та бүхэнд зориулсан 4 унших сэдэв, 1 хийж хэвших дасгалыг явуулсан. Та бүхэн эдгээр 4 сэдэв болон холбогдох материалуудыг уншаад 500-800 үгтэй ЭСЭЭ бичих болно. Өөрийн эсээд тавигдах шаардлага: 1. Та өөрөө гарчигаа томъёолсон байх 

2.Үндэслэлтэй байх /учир зүйн, тайлбарласан, мэтгэлцсэн, асуудал дэвшүүлсэн. 

3. Өөрийн санаа бодол, хандлагаа оновчтой зөв илэрхийлсэн байх

4. Амьдралын баримт, жишээ, үзэгдэл зэрэгт олон талын дүн шинжилгээ хийж, түүний учир шалтгаан, үр дагавар зэргийг тодорхой гаргасан байх,

5. Өөрийн дүгнэлт хийж цаашид юу хийх нь зүйтэй талаар тодорхой санал дэвшүүлсэн байх

6. эсээ нь зохих систем дараалалтай байх

7. ойлгомжтой, үг үсгийн болон найруулгын алдаагүй байх 

8. Бусдын бичсэн эсээнээс хуулбарлахгүйгээр доорх хаяг руу явуулна уу!!!!!

ЭСЭЭГ 2014.01.05 -НЫГ ХҮРТЭЛ muisgantulga.2013@gmail.com

                                                            gantulga_r@yahoo.com хаягуудаар авч улиралын шалгалтын оноонд тооцох болно. 

ОЮУТНЫ АМЬДРАЛЫН ХЭВ МАЯГ БА ТЭДНИЙ ЭРҮҮЛ МЭНД

МАГИСТР Р. ГАНТУЛГА / МУИС-ИЙН ОРХОН СУРГУУЛЬ/

УДИРДАГЧ. ДЭД ПРОФ. Л. УРТНАСАН

Хураангуй

Оюутны эрүүл мэндээ хамгаалах нь амьдралын хэв маягаас шалтгаална. Түүнд анхаарал хандуулах нь оюутнуудын ухамсар, биеийн тамирын боловсролоос ихээхэн хамаардаг. Өөрийн чөлөөт цагаа юунд яаж зарцуулж байгаа нь амьдралын хэв маягаас ихээхэн шалтгаалдаг. Чөлөөт цагаа зөв зохицуулж сураагүй, тодорхой төлөвлөгөө, өдрийн дэглэм баримталж сураагүй оюутнуудын нийгмийн идэвхи оролцоо сул, бүтээлч биш байдаг. Амьдралын идэвхи хэв маягийг ааш араншингаар нь тодорхойлж болох боломжтой. Учир нь цовоо сэргэлэн, дайчин оюутнууд нийгмийн идэвхи сайтай, санаачлагатай, оролдлоготой байдаг нь ажиглагддаг.

Түлхүүр үг: Эрүүл амьдрал, хэв маяг, бүтээлч байдал, хөдөлгөөний дутагдал

Оршил

Амьдралын хэв маяг, орчин нөхцөл, эрхэмлэх үнэт зүйлс эрчимтэй хувьсан өөрчлөгдөж буй цоо шинэ цаг үед оюутан залуучууд маань суралцаж байна. Тухайн оюутны амьдралаа яаж зохицуулж байгаа нь тэдний амьдралын хэв маяг болдог. Оюутан залуучуудын амьдралын хэв маягийн бодит байдал, баримтуудад дүн шинжилгээ хийхэд ихэнх оюутны амьдрал зохион байгуулалтгүй эмх цэгцгүй байгааг гэрчилдэг. Тухайлбал: Зохисгүй хоололт, нойр дутуу байх, хөдөлгөөний идэвхгүй байдал, бие бялдрын хөгжил сул, өдрийн дэглэм баримталж сураагүй, төлөвлөгөөгүй ажилладаг зэргээр илэрдэг. Тэдэнд эрүүл аж төрөх ёс - зан үйлийн тухай болон бие бялдрын боловсрол, соёлын мэдлэг дутмаг, биеийн тамир, чийрэгжилтийг амьдралынхаа өдөр тутмын хэрэгцээ болгох дадал хэвшил төлөвшөөгүй, биеийн тамир спортоор хичээллэх таатай орчин, ахуй нөхцөл бий болгох чадваргүй, мэдээлэл мэргэжлийн сургалт сурталчилгаа хомс зэрэг олон хүчин зүйлийг шалтгаан болгон дурдаж болох юм. Нэгэн үе биеийн тамир спортыг хөгжүүлэхэд залуучуудын байгууллага хошуучлан оролцож их дээд сургуулиар дамжин шинэ залуу спортын төрлийг түгээн дэлгэрүүлдэг байсан[1]. Тухайн үед оюутан залуучуудын амьдралын хэв маяг, чөлөөт цагаа өнгөрүүлэх, хичээл номоо давтах, давтлага зөвөлгөө авах хэлбэр одоо үеэс өөр байсан байж болох юм. Гэтэл орчин үеийн залуучуудын амьдралд интернет тоглоом, баар цэнгээний газар, амралт зугаалгын бааз, худалдааны төв гэх мэт үйлчилгээний газарууд ихээр бий болсноор амьдралын хэв маяг өөрчлөгдсөн байна.

Иймд бид их, дээд сургуулийн оюутан залуучууд чөлөөт цагаараа эрүүл мэндээ хамгаалах, бие бялдраа чийрэгжүүлэх, идэвхтэй амьдралын эрүүл хэв маягийг мөрдөх дадал зуршилаа хэрхэн бий болгож байгааг судлахыг зорилоо. 

Сэдвийн үндэслэл

Эрүүл амьдарлын хэв маяг нь хувь хүний хөдөлмөрийн болон нийгмийн идэвхи, сэтгэл санааны тогтвортой байдал, ажиллах чадварын өсөлт зэрэг нийгэм соёлын таатай бичил орчинг бий болгодог. Эрүүл аж төрөх хэв маягт оюутны өөрийн эрүүл мэндийг сахин хамгаалахад чиглэгдсэн тодорхой үйлдлүүд ордог. Үүнд: хувийн зохион байгуулалт, өдрийн дэглэм баримтлах, эрүүл мэндээ сайжруулахад чиглэгдсэн үйлдлүүд, амьдралын төрөл бүрийн зуршлууд ордог.

Оюутны амьдралын буруу зуршлууд нь оюутны эрүүл мэнд, ажиллах чадварт сөргөөр нөлөөлдөгийг тогтоосон байна. Бүх зуршлуудыг 100% гэж үзвэл нойр дутуу байдал нь 24-30%, зохисгүй буруу хоололт нь 10-16%, хөдөлгөөний дутмагшил нь 15-30% гэх мэтээр тус тус нөлөөлдөг[2]. Амьдралын ийм буруу зуршлын сөрөг үр дагавар нь хичээлийн жилийн сүүлээр оюутны өвчлөлийн тоо нэмэгдэх, ажиллах чадвар сулрах, идэвх санаачлагагүй байх зэргээр илэрдэг. Энэхүү буруу зуршил нь 4-5 жилийн турш буюу оюутны их сургуулиа төгсөх хүртэл үргэлжилнэ гэж үзвэл оюутны ажиллах чадварт бодит хор нөлөө үзүүлдэг байна. Жишээ нь: Монгол Улсын Их сургуулийн Орхон сургуулийн 200 гаруй оюутны биеийн ерөнхий хөгжлийг сурах явцад нь тодорхой хувиар буурах үзүүлэлттэй байв. Тухайлбал: 1-р курст байхдаа өгсөн оюутнуудын бие бялдрын ерөнхий хөгжлийг сорилын үзүүлэлтийг 100% гэж үзвэл, 2-р курстээ 91,9%, 3-р курстээ 83,1%, 4-р курстээ 75,8% хүртэл тус тус буурсан үзүүлэлттэй байв. Дээрх бодит үзүүлэлтийг үндэслэн дүгнэлт хийвэл их сургууль дахь биеийн тамирын хичээл нь оюутны эрүүл мэндээ хамгаалах, бие бялдраа чийрэгжүүлэх эх үндэс болж чадахгүй байгаа төдийгүй хувь хүний амьдралын хэв маяг буюу чийрэгжүүлэх дасгал, спортоор хичээллэж буй зэргээс ихээхэн шалтгаалдаг болох нь харагдаж байна.

Эрүүл амьдралын хэв маяг нь хувь хүний хөдөлмөрийн болон нийгмийн идэвхи, сэтгэл санааны тогтвортой орчин, ажиллах чадварын өсөлт зэрэг нийгэм соёлын таатай бичил орчинг бий болгодог. Эрүүл амьдралын хэв маягийн хүрээнд оюутны эрүүл мэндээ сахин хамгаалах хариуцлага нь нийгмийн өмнө хүлээсэн үүрэг байх ёстой. Учир нь “Эрүүл биед саруул ухаан оршино “ гэдгээр эрүүл чийрэг бие бялдартай сэргэлэн цовоо шинэ залуу боловсон хүчин эх орноо хөгжүүлнэ.

Эрүүл амьдралын хэв маягийн үндсэн элементүүдэд эрүүл ахуйн сахилга бат, өдрийн дэглэм, хөдөлгөөний дутагдалаас сэргийлэх, муу зуршлаас татгалзах нь хувь хүний зорилтод үйлдлүүд, харилцааны соёл болон хамт олны дунд биеэ авч явах соёл, бэлгийн зан үйл гэх мэт зүйлүүд багтдаг[3].

Амьдралынхаа хэв маягийг тодорхой төлөвлөгөөтэй зохион байгуулснаар түүний өдөр тутмын амьдрал нь эмх цэгцтэй, үүний үр дүнд бие бялдрын хувьд эрүүл, өв тэгш болж хүмүүждэг. Эрүүл амьдралын хэв маягийг дагаж мөрдснөөр тухайн хүнийг хүрээлэн байдаг сөрөг үйлдлүүдээс (шаардлага, шүүмжлэл, муу зуршил гэх мэт) хамгаалж, нэгэн төрлийн бат бэх хана болж байдаг.

Эцэст нь дүгнэхэд Оюутан эрүүл амьдралынхаа хэв маягийг өөрийн санаанд тохируулан байнга өөрчилж шинэчилж, шинээр бүрдүүлж болно. Эрүүл амьдралын хэв маяг нь ямар үнэт зүйлийг бий болгож, нийгмийн ямар хэрэгцээг хангаж байгаа, хувь хүний хөгжилд ямар ахиц гарч буй зэргээр илэрхийлэгдэнэ.

Бодит амьдралын хэв маяг болон субъект харилцааны системийн хооронд зөрчил гарч ирдэг ба энэ зөрчлийг арилгах явцад амьдралын хэв маягийн өөрчлөлт шинэчлэлт нь төгс төгөлдөр болох процесс явагддаг. Оюутан хүн яаж амьдарч байна гэдэг нь чухал боловч үүний зэрэгцээ юуны төлөө амьдарч, юугаар бахархаж, юуны төлөө тэмцэж байгаа нь мөн чухал байдаг. Амьдралын хэв маяг нь үнэт зүйлс, ертөнцийг үзэх үзэл, нийгмийн болон амьдралын туршлагаас ихээхэн хамаардаг байна. Иймээс бид хүүхдийг бага наснаас нь эхлэн дасгал хөдөлгөөн хийх, эрүүл мэндээ хамгаалах, бие бялдраа чийрэгжүүлэх, өдрийн дэглэм, үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг зохиох амьдралын өдөр тутмын хэв маягийг бий болгоход нь туслах хэрэгтэй байна. Энэ цаашлаад өөрийнх нь болон гэр бүл, найз нөхөд, хамт олны эрүүл амьдралын хэв маяг болж өргөжих боломжтой. Эрүүл чийрэг бие бялдар жаргалтай амьдралын үндэс юм. Эрүүл чийрэг бие бялдрыг системтэй, төлөвлөгөөтэй дасгал хөдөлгөөнөөр бий болгоно. Дасгал хөдөлгөөнийг тогтмол хийхэд амьдралын эрүүл хэв маяг хамгаас чухал. Учир нь биеийн тамирын спортыг амьдралынхаа нэгэн хэсэг болгож байж амжилтанд хүрдэг төдийгүй хөдөлгөөний дутагдалд орсноор үүсэн бий болдог төрөл бүрийн өвчлөөс урьдчилан сэргийлэх боломжтой юм.

            Дэвшүүлэх санал оюутан залуучууд маань өдөр тутмын амьдралдаа өөрийн үзэл бодол, хийж буй үйлдэл бүрээрээ, санал санаачлагаараа, бусдадаа үлгэр дууриалал болж  биеийн тамирын дасгал хөдөлгөөнийг идэвхтэй дэмжин тогтмол хичээллэж идэвхтэй амьдралын эрүүл хэв маягийг дагаж мөрдөх нь юу юунаас чухал байна. Энэ нь тухайн хүний өөрийнх нь эрүүл энх урт насалж, ихийг хийж бүтээж зорьсондоо хүрэхэд хамгийн хэрэгтэй зүйл юм. Оюутан, залуучуудын сайн дурын болон төрийн бус байгууллагууд нь идэвх санаачлагатай залуусыг дэмжин өөрийн оршин суугаа газар, ажиллаж, сурч байгаа орчиндоо шинэ залуу спортын төрлүүдийг сурталчилах, олон нийтийг түүнд татан оролцуулах ажилд бүтээлчээр оролцож идэвхтэй амьдралын эрүүл хэв маягийг баримтлаж бусдыгаа уриалах нь ихээхэн чухал байна.

---

[1] Цэрэндорж.Га., “Бие бялдрын хүмүүжлийн зарим асуудал” УБ., 1990он 45-р тал

[2]  Ильинича.В.И., “Физическая культура студента” Москва., 2000г  35 -р тал

[3]  Ильинича.В.И., “Физическая культура студента” Москва.,2000г  36-р тал

биеийн тамирын дасгалыг бие даан хийх сургалтын үндэс

МАГИСТР р. гантулга /муис-ийн орхон сургууль/

удирдагч. дэд проФ. л. уртнасан

Хураангуй

Өсвөр залуу үеийнхний эрүүл мэндийн байдал нь зөвхөн ямар нэг хурц архаг өвчтэй байгаа эсэхээр бус харин тухайн нас хүйсэнд тохирсон бие бялдрын болон оюун ухаан өв тэгш хөгжилт, хэвийн үйл ажиллагааны түвшингээр тодорхойлогдоно. Иймд тэдний эрүүл мэнд бие бялдрыг хөгжүүлэхэд чиглэсэн олон асуудлыг шийдвэрлэхэд өсөлт бойжилтын явцад бие махбодид явагдах биологийн өөрчлөлтийн шинж төрхийг заавал харгалзан үздэг. Өсөлт хөгжилт гэдэг нь бие махбодид явагдаж байгаа нэг процессын хоорондоо харилцан уялдаатай хоёр тал юм. Өсөлт гэдэг нь бие махбод бүхэлдээ болон тусгаар эд эрхтэн хэмжээний хувьд өсөн нэмэгдэх тооны өөрчлөлт юм. Хөгжилт гэдэг нь эд эрхтэн зохион байгуулалт болон үйл ажиллагааны хувьд боловсронгуй болж хөгжих чанарын өөрчлөлт болно. Насны үе ша бүрд бие махбодын өсөлт ба хөгжилт нь харилцан адилгүй явагдах бөгөөд түүний үндэс нь бие махбодын дотор явагдах бодисын солилцоо юм.

Бүх материалын оршин тогтнох хэлбэр нь хөдөлгөөн юм. Хүнийг үүсэж бий болоход хөдөлгөөн ихээхэн үүрэг гүйцэтгэсэн. Хүний эрхтэн систем нь хөдлөх тусам хөгжиж бэхжиж, бага хөдлөх бүр хатангаршин сулбайж байдаг. Тийм учраас эрдэмтэд хөдөлгөөн-хөдөлмөр хоёрыг булчингийн “баяр баясгалан” гэж нэрлэсэн. Биеийн тамирын дасгал хөдөлгөөнийг хийх тусам хүний уураг тархины эд эсийн тэжээл нэмэгдэж түүний ядаргаа арилж, бодисын солилцоо сайжирч төлжилт нь нэмэгддэгийг(В.В. Гориневский, М.А. Минкевич, Р.А. Богомолец)анагаах ухааны эрдэмтэд нэгэнт тодорхойлсон. Хүний биед байгаа 600 гаруй хөндлөн судалт булчин нь хөдөлгөөний үүргийг гүйцэтгэхийн тулд байгалиас заяасан эрхтэн юм. Хурдан гүйх, явах нь уушигний агаарын багтаамжийг мөн цусны хүчилтөрөгчийг ихэсгэнэ. Биеийн тамираар тогтмол хичээллэдэг хүмүүс нь бие эрүүл чийрэг хөгжил ба мэдрэл, амьсгал, зүрх судасны системүүдийн сайн ажиллагаагаараа ялгардгийг эрдэмтэдийн (Р. Е. Мотылясгкая, Д. В. Колесов, М. Петенкофер нарын ) туршлага харуулав. Бие бялдрын өсөлт хөгжилт насны үе шат бүрд жигд бус явагддаг. Хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалах асуудал манай  улсын эрүүл мэнд, боловсролын бодлогын амин чухал асуудлын нэг юм.

Оюутан залуучуудыг биеийн тамирын боловсролд оролцуулах нь эрүүл аж төрөх нэг гол зүйл болно. Оюутан залуучуудын биеийн тамирыг цаашид улам өргөжүүлэн зохион байгуулж эзэмших хэлбэрийн гол үүрэг нь биеийн тамирын дасгалыг бие даан хийх явдал юм. Оюутнуудын эрүүл мэнд болон сургалт нь хоорондоо холбоотой ба нэг нэгнээсээ шалтгаалж байдаг. Оюутны эрүүл мэнд ямар хэмжээнд сайн байна төдий чинээ түүний сурлагын түвшин өндөр байна. Оюутныг их дээд сургуульд сурах явцад сургалтын орчинд дасгахын тулд түүний сурах хугацаанд эрүүл мэндийг нь хамгаалах болон бэхжүүлэх асуудал гол үүрэг гүйцэтгэдэг ба үүний тулд тэднийг аль болох идэвхитэй хөдөлгөөнд оролцуулах хэрэгтэй байдаг.

Орчин үеийн амьдралын хүнд нөхцөл нь хүмүүсийн биологийн болон нийгмийн чадварт их шаардлагыг тавьж байна. Хүмүүсийн биеийн тамирын чадварыг бүх талаас болон хөдөлгөөний идэвхийг зохион байгуулалтайгаар хөгжүүлэх нь түүнийг өөрийн дотоод бүх боломжийг төлөвшүүлэн ажиллах чадварыг дээшлүүлэх, урьдаа тавьсан зорилтдоо хүрэх, эрүүл мэндийг сайжруулах, ажлын богино цагт гүйцэгэхээр товлосон ажлаа багтаан хийх зэрэгт тусална. Хүний хөгжлийн явцад булчингийн хөдөлгөөн нь бусад эрхтэнүүдийн амьдралын үйл ажиллагаа, бие махбодийн системийг өөртөө шигээсэн байдаг, ийм учраас хөдөлгөөний идэвхи буурахад болон биеийн хүнд хөдөлмөр эрхлэхэд тодорхой мэдрэгддэг.

Тогтмол болон өөрийн нас, хүйс, эрүүл мэндэд тохируулсан биеийн тамирын дасгал хийх нь – эрүүл амьдрахад заавал шаардагдах нэг хүчин зүйл юм. Биеийн тамирын ачаалал нь өдөр бүр хийдэг болон зохион байгуулалттай эсвэл бие даан биеийн тамирын дасгал, спортоор хичээлэх гэх мэт төрөл бүрийн хөдөлгөөнт үйлдэл юм.

“ Биеийн тамир,  спорт “- оор бага наснаасаа эхлэн хичээллэсэн оюутнууд биеийн тамирын соёл боловсролд хандах хандлагыг тогтмол биеийн тамирын хичээл, спортоор хичээллэх болон бие даан эзэмших хэрэгцээг өөртөө бий болгосон байдаг.

Шинжлэх ухаан болон судлаачдын олон тооны үзүүлэлтүүдээс харахад биеийн тамир – спортын үйл ажиллагаа нь оюутнуудын хувьд хамгийн гол шаардлагатай зүйл гэж үзэх болоогүй байна. Оюутнуудын дунд бие даан биеийн тамирын дасгал хийх зорилт огт хангалтгүй байна.

Оюутнуудыг биеийн тамир – спортын үйл ажиллагаанд идэвхитэй оролцуулахыг тодорхойлох хоёр хүчин зүйл байна. Үүнд: Нэгдүгээрт: Объектив талаас биеийн тамирын материаллаг баазын байдал, оюутны сургалтын явцад биеийн тамирын боловсрол олгох тухай хичээлийн багтаамж, агуулга, сургалтын хөтөлбөр, дасгалжуулагч багш – түүний хувь хүний чанар, хичээллэж байгаа хүмүүсийн эрүүл мэндийн байдал, хичээл явуулж буй хугацааны хоорондын зай, түүний үргэлжлэх хугацаа ба сэтгэл зүйн өнгө төрх гэж хувааж үзэж болох юм.

            Их дээд сургуулиудад биеийн тамирын дасгалыг шаардлагатай гэх үндэслэлийг бий болгох бодлогыг биеийн тамирын тухай лекц, 1-2-р курсүүдийн дадлагын хичээл, нийтийг хамарсан эрүүлжүүлэх спортын арга хэмжээгээр дамжуулан цаашид хэрхэн бие дааж биеийн тамирын дасгал хөдөлгөөнөөр хичээллэх, эрүүл мэндээ хамгаалах мэдлэг олгож байх ёстой.

Үндэслэл нь боловсронгуй болсон бол ахлах курсын оюутнуудын бие даан биеийн тамираар хичээллэх хичээлийн зорилгыг: идэвхитэй амралт, эрүүл мэндээ бэхжүүлэх, бие бялдрын хөгжлийн түвшинг дээшлүүлэх, хөдөлгөөний хомсдолоос сэргийлэх, бие бялдрын төрөл бүрийн норматив биелүүлэх болон спортын ямар нэгэн үр дүнд хүрэх гэх мэтээр тодорхой зорилго дэвшүүлэх хэрэгтэй.

Зорилгыг тодорхойлсоны дараа биеийн тамирын боловсролд ашиглах чиглэл болон биеийн тамирын дасгалыг бие даан хийх хэлбэрүүдийг зөв сонгох нь чухал юм.

Тодорхой чиглэл болон зохион байгуулалттай явуулах бие даах хичээлийн хэлбэрийг хичээлд оролцуулах хүний нас, хүйс, эрүүл мэндийн байдал, биеийн болон спортын бэлтгэлийн түвшингээс шалтгаалан сонгох хэрэгтэй ба бие даан хичээллэхдээ хоёр буюу 3-5 хүний бүрэлдэхүүнтэй багаар хичээллэвэл илүү үр дүнд хүрэх ач холбогдолтой юм.